Osnove Marksizma

Ovako komunizam je nastao od latinske rijeci "communis" sto znaci zajednicki i ideja komunizma se seze i do prije nove ere iako ne u ovakvom smislu kao sto je danasnji. Za komunizam koji nije onaj kakav danas znamo a nije ni onaj iz antickih vremena postojao je za vrijeme Francuske revolucije, ali danas se taj termin povezuje sa djelom Karl Marxa koji se zove "Komunisticki manifest". Komunizam je pojam koji ima vise znacenja tj. moze se koristi za opisivanje socijalnog i ekonomskog sistema, ideologije koja podrzava takav sistem ili politickog pokreta koji pokusava sprovesti uvodenje komunistickog sistema. Komunizam su definisali gore pomenuti Karl Marx i Friedrich Engels u gore pomenutoj knjizi Komunisticki manifest koji je objavljen u Engleskoj 1848 godine. Komunisticki manifest je definisao doba u kome svi rade i uzimaju prema svojim potrebama, u takvom drustvu ne postoji privatno vlasnistvo sto znaci nema privatne svojina nad bilo cime a to znaci nema kapitalizma, a svime ovim nema ni drzave. Neki bi to definisali kao "raj na zemlji". Te ideje koje su Marx i Engels iznijeli nisu bile nove vec su ih oni uzeli iz Platonovog djela "Drzava" i iz djela Tomasa Morea "Utopia" i prilagodili ih tadasnjem vremenu i vremenu koja dolaze tj. modernizirali ideje. To djelo je odmah dobilo zestoke kritike vladajuceg kapitalistickog drustva koje je u to vrijeme uslo u zadnji stadij kapitalizma tj. imperijalizam. Sto se i moglo ocekivati jer je to nagovjestavalo nestanak kapitalizma kao drustvenog poredka.

Komunisticka drustveno-ekonomska formacija nije, do sada, ostvarena ni u jednom konkretnom drustvu. Zbog toga je moguce iznijeti samo neke osnovne komponente karakteristicne za komunisticko drustvo, koje proizilaze iz nacelnih postavki Marxa, Engelsa i Lenjina, kao i iz prakse nekih socijalistickih zemalja, posebno Jugoslavije.
Zavrsetak socijalizma ili nize faze komunzma oznacavaju sljedece osnovne karakteristike:
- visok nivo razvitka proizvodnih snaga, viskoa produktivnost rada, obilje proizvoda, veliko drustveno bogatstvo
- planski karakter proizvodnje i privrede u cjelini
- zadovoljavanje opstedrustvenih potreba po principu:"od svakoga prema sposobnostima - svakome prema potrebama"
- nepostojanje klasa i eksploatacije
- ukidanje razlike izmedju fizickog i umnog rada
- nepostojanje drzave kao posebnog aparata
- marxisticki pogled na svijet i idejna nadgradnja.
Pored navedenih mislim da je potrebno ukratko reci o jednoj karakteristici komunistickog drustva koja proizilazi i zasnovana je na stvaralackoj primjeni i dosadasnjoj praksi izgradnje socijalistickih odnosa u Jugoslaviji. Elementi komunistickih drustvenih odnosa pored ostalog moraju biti usmjereni na uspostavljanje s jedne strane radnickog samoupravljanja u privredi kao i drustvenog upravljanja u ostalim podrucjima drustvenog zivota, a sa druge strane na uspostavljanje komunalnog sistema i decentralizaciju drzavne administracije (kao antiteza klasicnom drustvenom uredjenju).

Sustenin radnickog samoupravljanja i samopravljanja u svim oblastima drustvenog zivota ostvaruje se bitno nacelo socijalizma (i sigurno komunizma) - povezivanje proizvodjaca sa upravljanjem sredstvima za proizvodnju, tj. sjedinjavanje procesa proizvodnje i upravljanja u istom licu, u proizvodjacu, cime se stvara predpostavka da sami proizvodjaci odlucuju o nacinu raspodjele onog rezultata u proizvodnji kojeg su vijekovima raspodjeljivale eksploatatorske klase, odnosno da odlucuju o proizvodima viska rada. Ta materijalna cinjnica je predpostavka za ostvaranje svih drugih bitnih svojstava socijalistickog odnosno komunistickog drustva (socijalisticka demokratija, odumiranje drzave, komunisticka svijest itd.). Vladavina naroda, kao cilj komunistickog drustva, nemoze se ostvariti dokle god bilo ko, u ime tog naroda, vlada, tj. upravlja, bez obzira sto to mogu biti najprogresivnije snage datog drustveno-politickog trenutka (socijalisticka drzava, partija i dr.). Zbog toga samoupravljanje u jugoslovenskom drustvu (jedino u svijetu koje je postojalo), jeste onaj jedini i pravi put koji vodi u vladavinu naroda, put ka demokratiji slobodnih ljudi. Putem razvijanja sistema samoupravljanja u proizvodnji i dugim oblastima drustvenog zivota moze jedino da se izvrsi proces odumiranja drzave, tj. proces postepenog likvidiranja posebnih slojeva, grupa i aparata koji su odvojeni od raznih drustvenig procesa, a ipak upravljaju tim procesima. Time sto neposredni proizvodjaci preuzimaju sve te razne drustvene funkcije, prestaje potreba za grupama ljudi koji se bave samo upravljanjem.

Druga bitna predpostavka za izgradnju komunistickog drustva jeste stvaranje drustvene zajednice kao saveza komuna, umjesto postojece drustvene zajednice organizovane kao drzava. Komuna je posebna drustvena grupa, odnosno jedna drustvena zajednica u sklopu sire drustvene zajednice koja za sada ima svoju drzavnu formu organizacije. Marx i Engels su zamisljali drustvo koje nece biti organizovano po drzavnim principima, vec, naprotiv, koje ce biti organizovano po sistemu komuna, tako da bi drustvena zajednica bila savez komuna. U komuni su usredsredjeni svi bitni drustveni procesi, tako da ona predstavlja jedinstvo drustvenoekonomskog, politickog, zdravstvenog, kulturno-prosvjetnog i zabavnog zivota drustva. Ona je kao teritorijalna asocijacija istovremeno i osnovna drustveno-ekonomska i politicka organizacija naseg drustvenog uredjenja. Kao takva ona je, istovremeno, zajednica proizvodjaca i potrosaca koja sama rjesava sva osnovna drustvena pitanja koja se ticu proizvodjaca i potrosaca, kao sto su pitanja upravljanja proizvodnjom, upravljanja politikom, prosvjetom, socijalnim staranjem i zdravstvom, pitanje zivotnog standarda itd. Upravo zato sto su u komuni usredsredjeni oni drustveni procesi koje, dobrim dijelom, obavljaju posebni drzavni organi, uspostavljanje, dalje razvijanje i produbljivanje komunalnog uredjenja predstavljaju onu drustenu dimenziju koja prima odumiranje drzave kao posebnog organa. Umjesto drzavnog ustrojstva drustva ovdje se postepeno priprema savez komuna kao oblik drustvene zajednice.

Socijalizam je niza faza komunizma tj. prelazna faza od kapitalizma u komunizam. Poslije velike oktobarse revolucije i posebno poslije II svjetskog rata socijalizam predstavlja konkretnu stvarnost u velikom dijelu svijeta. Zbog razlicitih historijskih, ekonomslih, politickih i kulturnih uslova, izgradnja socijalizma u raznim zemljama poprimila je razlicite oblike, ali i pored istorijskih ili drugih specificnosti drustava izgradnja socijalizma kao prelaznog perioda ka komunizmu ima odredjene karakteristike koje su zajednicke svim socijalistickim drustvenim uredjenjima, a to su:
-ukidanje privatne svojine i uvodjenje drstvene svojine na sredstva za proizvodnju
-rukovodeca uloga radnicke klase u svim strukturama drzave
-proces postepenog odzmiranja socijalisticke drzave odnosno proces jacanja ucesca radnih ljudi u stvarnom upravljanju socijalistickim drustvom
Za socijalizam kao prelazni period bitno je da je to faza razvoja u kojoj se stalno sukobljavaju i prevazilaze drustvene suprotnosti izmedju licnih i kolektivnih interesa demokratskih i birokratskih metoda upravljanja drzavom i njenim poslovima slobodnog razvoja privrede i administrativnih intervencija drzave u privredi i slicno.

Revolucija bi trebala biti zasnovana na iskrenim zeljama i vodje revolucije i samih radnih ljudi seljaka i gradjana tj. revolucionara koji se bore, jer ako neko ima pokvarene ideje i zelje kad i ako dodje na vlast poslije revolucije moze unistiti istu. Revolucija isto tako treba da bude i dobro tajmirana jer je to kljucni faktor uspijeca, ako se u pogresan momenat pokrene mozda nece imati dovoljnu podrsku naroda ili vlast protiv koje se bori revolucionarna snaga biti daleko nadmocnija imace veci moral i borbenu spremnost. Prema tome oni na celu moraju biti sposobni da procjene vrijeme i ako treba da svaki dogadjaj koji bi normalno trebao da bude protiv njih preokrene u svoju korist. Vodja isto tako treba da bude karizmatican i sposoban za sve. Koliko treba da poznaje ideologiju toliko treba da poznaje narod koji vodi. Nije neophodno da je odrastao u radnickoj klasi ili na selu bitno je koliko on zeli da poboljsa zivot tim radnicima i seljacima iako bi bilo bolje da je radnik ili seljak jer bi tu znao kakva je stvarna situacija i mogao bi bolje procjeniti i tu bi mu se povecala zelja za novim i boljim drustvom. Sto se tice revolucionara mislim da bi on trebao da bude spreman pomoci svojim drugovima u svakoj nevolji da nije sebican da djeli to bi bile i odlike dobrog komuniste!

Pocev od vremena raspadanja prvobitne zajednice, historija ljudskog drustva je neprekidno pracena klasnom borbom izmedju vladajucih klasa i eksploatisanih radnih masa. U uslovima ovakvog kretanja, a pri odredjenom stepenu razvoja proizvodnih snaga, proizvodno-ekonomski odnosi drustva tokom robovlasnistva, feudalizma i kapitalizma u svojoj osnovi izrazavaju kao klasni odnosi.
"Sto se, pak, tice mene, ne pripada mi niti zasluga da sam ja otkrio postojanje klasa u modernom drustvu, niti zasluga da sam otkrio njihovu medjusobnu borbu. Burzoaski istoricari su davno prije mene izlozili historijski razvitak te borbe klasa, a burzoaski ekonomisti - ekonomsku anatomiju klasa. Ono novo sto sam ja dao sastoji se u tome sto sam dokazao: 1. da je postojanje klasa povezano sa odredjenim historiskim fazama razvitka proizvodnje; 2. da klasna borba neminovno vodi diktaturi proletarijata; 3. da ta diktatura cini samo prelaz ka ukidanju svih klasa i ka besklasnom drustvu".*marks-engels, izabrana djela, II, str. 442-443.*
Lenjin je dao najpotpuniju definiciju klasa i ujedno utvrdio osnovne, bitne elementekojima se odlikuje klasna podvojenost drustva i klasna borba on kaze:
"Klase se zovu velike grupe ljudi koje se razlikuju po svome mjestu historijski odredjenom sistemu drustvene proizvodnje, po svome odnosu (vecinom utvrdjenom i formulisanom u zakonima) prema sredstvima za proizvodnju, po svojoj ulozi u drustvenoj organizaciji rada i, prema tome, po nacinu dobivanja i po velicini onog djela drustvenog bogatstva kojim raspolazu. Klase su takve grupe ljudi od kojih jedna moze da pristvaja rad druge zahvaljujuci tome sto imaju razlicita mjesta u odredjenom sistemu drustvene proizvodnje"
Lenjinova definicija istice cetri bitna elementa kojima se klase kao drustvene grupacije medjusobno razlikuju, i to:
a) mjesto koje one zauzimaju u okviru historijski odredjenog nacina proizvodnje,
b) odnos prema sredstvima za proizvodnju,
c) uloga u drustvenoj organizaciji rada i
d) velicina i oblik ucesca u raspodjeli i koriscenju drustvenog bogatstva.

Vec je receno da je i prije Marxa uoceno postojanje klasa i medjusobne borbe klasa i odredjenih istorijskih faza razvitka proizvodnje, utvrdio da klasna borba neminovno vodi diktaturi proleterijata i da ta diktatura cini samo prelaz ka ukidanju svih klasa.
Kao rezultat visokog razvoja proizvodnih snaga u drustvu, posebno u kapitalistickom drustvu, proizvodnja dobija sve izrazitiji drustveni karakter. Nasuprot tome, klasna podjela drustva ima za posljedicu privatni, eksploatatorski karakter prisvajanja proizvedenih dobara. U tome je osnovna protivrijecnost kapitalistickog (i na izvjestan nacin i svakog klasnog) drustva, koja se zaostrava do te mjere da privatno-kapitalisticki oblik prisvajanja postaje kocnica, prepreka daljeg razvoja proizvodnih snaga i normalnog odvijanja procesa drustvene proizvodnje i drustvene reprodukcije.
Razrijesenje ove suprotnosti jedino je moguce promjenom oblika prisvajanja odnosno podrustvljenjem sredstava za proizvodnju i proizvodnju i uspostavljanjem drustvene raspodjele proizvoda, a to, ustvari, znaci likvidiranje klasne podjele i uspostavljanje ravnopravnih odnosa medju clanovima drustva u pogledu njihovog ucesca u proizvodnji i raspodjeli. Ovu historijsku ulogu moze da izvrsi klasa koja je za to zivotno zainteresovana, a to je radnicka klasa kojam u tom cilju preuzima vlast u svoje ruke i uspostavlja diktaturu proletarijata. "Posto osvoji politicku vlast proletarijat ne obustavlja klasnu borbu, nego je nastavlja - sve do unistenja klasa ali, razumije se, u drugim prilikama, u drugom obliku, drugim sredstvima" *Lenjin, Izabrana djela, Sveska II, Knjiga II, Strana 167*

Klasna borba, sa manjim ili vecim intenzitetom, karakteristicna je za sve klasne drustveno-ekonomske formacije, ali rezultat tih klasnih borbi uvjek je bio, zamjena jednog sistema eksploatacije drugim sustemom, zamjena jedne eksploatatorske klase drugom klasom. Klasne borbe ima i u socijalizmu, kao prelaznoj fazi u komunizam, ali je ona, po svojoj prirodi i karakteru, drugacijeg intenziteta, ispoljava se u drugacijim oblicima i vodi se drugacijim sredstvima kao sto je to slucaj u klasnim drustvima. Radnicka klasa je jedina drustvena snaga koja vodi likvidaciji klasa uopste, Likvidirajuci burzoaziju kao klasu, proletarijat se najprije pretvara u vladajucu klasu odnosno mijenja svoju prirodu kao vec postojece klase, prestaje da bude podredjena klasa. Kroz proces izgradnje socijalistickog drustva i socijalistickih drustvenih odnosa postepeno nestaju suprotnosti klasno-nepomirljivog karaktera da, na kraju tog procesa, umjesto suprotnih klasa i klasnog drustva, nestane besklasna zajednica ljudi. Radnicka klasa, kao vladajuca klasa, postoji sve dok postoje njoj suprotne klase i dok, prema tome, postoji potreba da se snage suprotne klase i dok, prema tome, postoji potreba da se snage suprotne radnickoj klasi drze prinudno u potcinjenosti fizickim nasiljem. Onda kada se pripadnici bivsih vladajucih klasa uklope u drustveni zivot socijalisticke zajednice, kada svojim sposobnostima doprinose izgradnji socijalistickih drustvenih odnosa, kada kod njih dodje do predobrazaja njihoveprivatno-sopstvenicke svijesti i sl. i radnicka klasa prestaje da ima svoje klasno obiljezje, nema vise klasne borbe, nema klasa, nastaje besklasno drustvo.

Posmatrano, sa ekonomskog stanovista revolucija je borba novog, naprednijeg nacina proizvodnje protiv starog, zaostalijeg. Ta borba se vrsi radi promjene i stvaranja novih produkcionih odnosa, odgovarajucih novom nacinu proizvodnje. Revolucije se zato zakonito javljaju na osnovu protivrijecnosti izmedju proizvodnih snaga i produkcionih odnosa. One su sredstvo za razrijesavanje te protivrijecnosti, kao i za otvaranje mogucnosti daljem razvoju proizvodnih snaga, odnosno uskladjivanje odnosa proizvodnje sa novonastalim proizvodnim snagama.
U svim revolucionarnim razdobljima klasnog poretka, svjesna djelatnost ljudi bila je, prije svegam usmjeravana na zauzimanje politicke vlasti, da bi se pomocu nje izvrsili drustveni zadaci koji su stajali pred klasama kojima ljudi pripadaju. Zbog toga je i klasna revolucija kao osnovno pitanje uvjek isticala pitanje vlasti, bez obzira da li ona treba da dovede do novog klasnog ili novog besklasnog drustva. Razlika, ustvari, nastaje tek po osvajanju vlasti. Naime, u klasnom drustvu revolucija i osvajanje vlasti sluzi za odrzanje i ucvrscenje eksploatatorske vlasti, klasnog sistema i klasne vladavine dok na prelazu iz klasnog u besklasno drustvo revolucija i osvajanje vlasti sluzi samo kao sredstvo, orudje za ekonomsko oslobodjenje radnicke klase, za likvidiranje svih klasa i za stvaranje besklasnog, komunistickog drustva. Prema tome, jedino u proleterskoj revoluciji vlast nije jedini i osnovni cilj (niti se njenim osvajanjem zavrsava revolucija) vec je ona samo sredstvo za omogucavanje ostvarenja besklasnog drustva.
Sadrzina svake revolucije je, prema tome, njen klasni karakter, a priroda, sustina drustvene revolucije odredjuje se zavisno od cinjenice koja klasa ima rukovodecu ulogu u revoluciji, koja klasa uzima vlast i kakve zadatke, kroz revoluciju ona sebi postavlja.

U historiji ljudskog drustva postojale su razne vrste drustvenih revolucija: ustanci robova, revolucije kmetova, burzoaske revolucije, proleterske revolucije i sl. Iz dosadasnjeg izlaganja jasno se vidi da su najizrazitije revolucije burozaska i proleterska. Burzoaska revolucija je rezultat drustvenog procesa razvoja prelaznog doba iz feudalizma u kapitalizam i njeni rezultati su, u osnovi, u tome sto je vlast presla iz ruku feudalaca u ruke burzoazije time su stvoreni neophodni drustveno-ekonomski uslovi za nesmetani razvitak kapitalizma. Burzoazija, kao nova klasa, bila je zainteresovana za oslobodjenje od drustvenih i ekonomskih okova feudalizma i za dalji razvitak proizvodnih snaga i ljudskog drustva uopste, zbog cega je burzoazija, u toj revoluciji, bila napredna, revolucionarna snaga, nosilac progresivnog u razvoju drustva.
Proleterska revolucija se javlja na prelazu iz kapitalizma u socijalisticko drustvo i njome radnicka klasa, u saveznistvu sa seljastvom i drugim naprednim snagama drustva, ukida kapitalisticki nacin proizvodnje i uspostavlja nove, socijalisticke dustvene odnose. Proleterska revolucija, kako smo vec u vise navrata vidjeli, ima cilj da osvajanjem vlasti potpuno unisti svaku eksploataciju covjeka od strane covjeka, likvidira svaki drugi oblik ugnjetavanja i neravnopravnosti i klasa uopste. Proleterska revolucija stvara kvalitativno novu epohu u historiji ljudskog drustva. Rukovodilac i organizator revolucije je radnicka klasa. Medjutim, subjektivni faktor u proleterskoj revoluciji je od posebnog , ogromnog znacaja. Partija radnicke klase, kao subjektivni faktor, moze biti presudna za uspjeh proleterske revolucije, naravno, uz odredjene objektivne uslove u datim drusteno-historijskim okolnostima. Ta uloga subjektivnog faktora je utoliko veca ukoliko je svijest ljudi razvijenija i ukoliko je partija radnicke klase organizovanija i sposobnija da predvodi mase u revoluciji, da uocava objektivne okolnosti i da ih pravilno koristi za pobjedu revolucije (oktobarska revolucija i nasa narodnooslobodilacka borba kao oblici proleterske revolucije su izraziti primjer znacajne uloge subjektivnog faktora, tj. partije i radnih masa u vodjenju i pobjedi proleterske revolucije).

Suprotno revoluciji koja znaci kvalitativnu promjenu starog i stvaranje novog drustvenog poretka, kontrarevolucija znaci borbu za povratak starog drustvenog uredjenja, starog drustvenog sistema. Kontrarevolucija je borba za ponovno uspostavljanje ekonomske i politicke vlasti svrgnutih eksploatatorskih, reakcionarnih klasa, a moze da nastane bilo u toku same revolucije ili poslje njene pobjede. Historija skoro svake drustvene revolucije pokazuje kao napredne, revolucionarne klase drustva u toku revolucije, kao i poslije njene pobjede, uvjek morale boriti sa prezivjelim snagama drustva, prije svega, sa klasnim snagama, koje koriste razne metode i sredstva da odrze vlast u svojim rukama ili da tu vlast povrate i uspostave raniji drustveni poredak.

Pored kontrarevolucije, postoje i drzavni udari, pucevi, vojne pobune i sl. Oni svi, sa manjim ili vecim razlikama, znace promjenu uprave, vlade u jednoj zemlji, odnosno preuzimanje vlasti od strane jedne ili druge grupacije, politicke partije i sl. Ovi oblici drustvenog prevrata ne dovode do kvalitativnih promjena drustvenog poretka niti do uspostavljanja novih, progresivnih drustvenih odnosa (vezanih za drustveno-ekonomsko uredjenje) vec samo do promjena u vladajucoj garnituri. Medjutim, nije nemoguce da drzavni udar, postepenoi kroz odredjeni period dovede do promjena u drustveno-ekonomskoj strukturi (na primjer, slucaj sa Portugalom) kada, ustvari, drzavni udar predstavlja oblik drustvene revolucije.

Svi mi znamo sta je rat. Vecina nas ga je iskusila iz prve ruke. A i stalno ga gledamo na televizijama. Moje iskreno misljenje o ratu je sve najgore, to je najgora pojava na planeti koja nikako da izumre, zasto, zato sto jednostavno niko vise ne zeli mir jer tako bi citav kapitalisticki sistem stagnirao, ne bi bilo potrebe za vojskom, za prijetnjama i za nacionalnim oslobodjenjem. Naravno kapitalisti ne zele da se oslobode te posasti koja sve vise unistava kako planetu tako i nas same. Dakle, rat je jedno veliko sranje koje jednostavno treba da stane! Al bilo kako bilo evo sad i marksisticka vizija rata kao drustvene pojave.

Rat je jedna od kompleksnih drustvenih pojava koja po svom spoljnjem obiljezju predstavlja najzaostreniji vid politicke borbe drustvenih grupa. Rat moze biti unutrasnji (gradjanski) i spoljnji (rat medju raznim zemljama).

Klasici marksizma dijele ratove na pravedne i nepravedne po kriterijumu sagledavanja u kakvim je historijskim uslovima rat nastao, kakve ga klase vode i s kakvim ciljem. Drugim rijecima, odredjivanje karaktera rata, po ovom kriterijumu, zahtjeva analizu slijedecih elemenata:
- opste drustveni polozaj i mjesto naroda koji vode rat
- drzavne i klasne institucije koje vode rat
- ekonomski i drugi motivi koji narod, drustvenu grupu ili savez grupa tijeraju odnosno prisiljavaju na ratne operacije
- predhodnu analizu politike drzave, odnosno klase prije nastupanja rata, uoci samog rata i u toku rata.

Ako navedeni elementi pokazu da se u vezi s konkretnim ratom radi o oslobadjanju drustvenih grupa, naroda, klasa od ekonomske, nacionalne, politicke i kulturne zavisnosti i eksploatacije onda se radi o pravednom ratu, a ako, pak, analiza navedenih elemenata pokaze tendenciju porobljavanja drustvenih grupa, uspostavljanje ekonomske i politicke zavisnosti, konzerviranje odredjenog drustvenog sistema - onda se radi o nepravednom ratu.

Nepravedne, osvajacke ratove vode, po pravilu, ekploatatorske klase i grupacije, a pravedne, oslobodilacke eksploatisane, progresivne drustvene klase, sto je uslovljeno karakterom tih klasa, njihovim odnosom prema pitanju oslobodjenja ljudi od svih vidova potcinjenosti i zavisnosti i njihovom drustvenom ulogom u procesu promjene zastarjelih drustvenih odnosa.

Ako je jedan rat pravedan onda je pravedan samo za jednu zaracenu, politicku snagu. Za drugu stranu, koja je u ratu, on moze biti samo nepravedan. Ta pravednost odnosno nepravednost nije stvar proizvoljnih, subjektivnih ocijena i kriterijuma vec je objektivne prirode.

Nepravedan rat moze biti nepravedan za obje strane. Ratovi koji se vode za drugaciju podijelu svijeta, za drugaciju preraspodjelu nacionalnog i kolonijalnog podjarmljivanja uvjek su imperijalisticki, nepravedni bez obzira koja je strana, fakticki, prva zapocela ratne operacije.

Moze se, takodje, dogoditi da rat ima visestruki karakter, da se istovremeno vodi protiv spoljnog neprijatelja i protiv spoljnog neprijatelja i protiv domacih vlastodrzaca, tj. da je istovremeno spoljni i unutrasnji (gradjanski) rat. Takav je bio narodnooslobodilacki rat u Jugoslaviji koji je pored borbe protiv okupacije, borbe za oslobodjenje i nacionalnu nezavisnost znacio i borbu za socijalisticki, revolucionarni preobrazaj Jugoslovenskog drustva. Svaki gradjanski rat nemora bii drustvena revolucija, medjutim, borba jugoslovenskih naroda bila je i revolucionarna borba kompleksnog karaktera. Bila je, prema tome, spoljni i gradjanski, oslobodilacki rat i revolucionarna borba i, prema svemu, i pravedan rat, i to u dvostrukom smislu pravedan - kao rat protiv okupatora i kao rat za oslobodjenje radnicke klase, za socijalisticke drustvene odnose, za socijalizam.

Iako je utemeljena jos sredinom XIX. stoljeca, marksisticka teorija drustva je i danas jedna od dominirajucih makrosocioloskih teorija. Ona je specificna forma konfliktne teorije jer je bitno odredjuju naglasavanje napetosti, sukoba i promjena. Ali, to jos uvjek nije dovoljno da bi se izmedju tradicionalnog marksizma i suvremenih teorija konflikta stavio znak jednakosti. Naprotiv, takvi pokusaji ne samo da su nepotrebni nego su teorijski i neutemeljeni.
Buduci da ne zagovara drustvenu ravnotezu nego stalnu mijenu, marksizam je upravo koncepcijska suprotnost funkcionalizmu. Zasicenost funkcionalizmom, ali i nada da ce marksizam dati odgovore na neka pitanja vremena u kojima je funkcionalizam ostao nedorecen, savjetuje tijekom sestog i sedmog desetljeca XX. stoljeca znatan porast njegova utjecaja.
Kriza koju, medjutim, Marxova projekcija radikalne izmjene svijeta, utopijska vizija buducnosti, dozivljava osamdesetih godina, jos vise se povecava u zadnjem desetljecu prosloga stoljeca krahom takozvanih komunistickih rezima, koji su ovu drustvenu teoriju ustolicili kao sluzbenu ideologiju. Ali, ta je kriza, prije svega, ideolosko-politicke prirode i odnosi se na dio svjetskog prostora. Za sada ona nema sveopci karakter i ne upucuje na zakljucak da ova socioloska teorija nece imati znacajan teorijski utjecaj i u blizoj buducnosti.
Marxizam je dobio ime po njemackom filozofu, ekonomistu i sociologu Karlu Marx-u (Karl Marx 1818 - 1883). Suprotno funkcionalistima, Marx povijest ljudskog drustva shvaca kao proces stalnig napetosti i sukoba koji proizvode progresivne promjene. Svoj teorijski stav, dakle, izgradjuje na dijalektici, koja napetost i sukob koristi kao izvor i uzrok drustvenog gibanja i promjena. Napetosti i sukobi nepomirljivih silnica narastaju, od relativno beznacajnih do te mjere da u jednom momentu dovode do konacnog loma koji rezultira razvojnim skokom i privremenim relativnim skladom. Dijalekticki se proces time obnavlja od samog pocetka.
Nositelji napetosti i sukoba uvjek su medu sobom suprotstavljene drustvene klase. Prema tome, i osnovni pokretac svih drustvenih promjena su drustvene klase, tj. drustvene grupe, koje se medjusobno razlikuju po svome odnosu prema sredstvima za proizvodnju. Jedne od njih, vladajuce klase - feudalci, poslodavci itd. - posjeduju i kontroliraju sredstva za proizvodnju. Naspram njima podlozne su klase, koje obavljaju proizvodni rad, ali veci dio bogatstva, stvorenog tim radom, prisvaja vladajuca klasa zahvaljujuci vlasnistvu nad sredstvima za proizvodnju, u obliku profila. Zahvaljujuci tim razlikama, odnos medju klasama nije odnos suradnje nego odnos stalne napetosti i sukoba.
Pripadnici i jedne i druge klase izvjesno vrijeme to stanje shvacaju normalnim. Kada podlozna klasa postane svjesna svoga stvarnog polozaja, sukob naglo eskalira i nuzno zavrsava u promjeni drustvenih odnosa.